آیا کورش دوم بختیارى بود؟
قوم دلیر بختیارى و تیره‌هاى تابع آن در گذر تاریخ، همواره پاسبان هویت ملى و مذهبى ایران زمین بوده اند و نمونه بارز جانفشانى‌هاى آنان را مى‌توان در هشت سال دفاع مقدس دید که چگونه از جان و مال و ناموس ملت در مقابل کفار بعثى دفاع نمودند، و با فدا کردن خود، از ارزش‌هاى مذهبى و میهنى پاسدارى نمودند.
👈از دیگر سو، قریب به یک قرن است که زمزمه‌هایى از بیرون، در میان این قوم سلحشور شنیده شد و روز به روز صداى آن بلندتر به گوش مى‌رسد؛ این ادعا که کورش دوم (مشهور به کورش کبیر) بختیارى بود!‼️‼️
👈شاید اولین کسانى که چنین سخن حیرت آورى را مطرح نمودند، خود از قوم بختیارى نبودند و بر اساس اهداف خاص سیاسى چنین مدعى شدند.
لیکن برخى چنان در این ادعا غرق‌اند، که حاضر به شنیدن حقیقت نیستند. به هر روى، نگارنده بر خود وظیفه میداند که حق را بر زبان آورد. هرچند براى عده‌اى ناخوشایند باشد.
آیا کورش ، بختیارى بود؟⁉️
-
در قدم اول، فرض را بر این بگیریم که کورش ، بختیارى بود.
به راستى آیا در شأن یک قوم بزرگ و دلاور است که به "یک شخص" افتخار کند؟⁉️
یا اینکه آن شخص باید به قوم دلیر خود افتخار کند؟
حقیقت این است که کورش باید افتخار کند که بختیارى است (اگر واقعاً بختیارى باشد)، و حداقل این افتخار باید دو طرفه باشد.
لیکن کورش در هیچ کتیبه و هیچ متنى اشاره‌اى به بختیارى بودنِ خود نکرد. با اینکه او در استوانه مشهور خود، اصل و نسبش را بیان کرد، اما هیچ اسمى از قوم بختیارى نمى‌آورد.
سرزمین‌هاى متعدد و اقوام گوناگون را نام مى‌برد، اما نامى از قوم بزرگ بختیارى نمى‌آورد. تنها به شهر انشان اشاره مى‌کند، و میگوید که پدرانش، شاه این شهر بودند.[1]
برخى گفته اند منظور از شهر انشان، همان سکونتگاه قوم بختیارى است!‼️
در پاسخ باید بگوییم که اولاً انشان تنها یک منطقه بود، مطمئنا بختیارى‌ها همه ساکن یک نقطه نبوده و نیستند، کورش اگر بختیارى بود، باید به قومیت و اصل و نسب خود (یعنى بختیارى بودنِ خود) اشاره مى‌کرد، نه اینکه نام یک شهر را بیاورد.
ثانیاً طبق جدیدترین یافته‌هاى باستان‌شناسى، انشان ربطى به قوم بختیارى ندارد. انشان نام دیگر سرزمین پارس است و شهر انشان، در نزدیک دژ سپید Dež-e Espīd (بیضاء کنونی و در نزدیکى شیراز امروزى) واقع شده بود و حداقل از قرن 7 پیش از میلاد، انشان نام دیگر پارس بود.[2]
پس انشان (برخلاف تصورات برخى) اصولا ربطى به مناطق بختیارى نشین ندارد.
چگونه ممکن است که کورش بختیارى بوده باشد، ولى هیچ اشاره‌اى به اصالت خود نکرده است؟
در حقیقت دو گزینه وجود دارد. یا کورش اصلاً بختیارى نبود، یا بختیارى بود ولى به اصالت خود افتخار نمى‌کرد و براى آن ارزشى قائل نبود که در آثار خود هیچ اشاره‌اى به بختیارى بودنِ خود نکرد.
سخن گزنفون (مورخ یونانى) نیز در این زمینه جالب است. گزنفون از یک قوم به نام باکتریان (شاید تلفظ ایرانى‌اش «بخترى‌ها» باشد) نام مى‌برد که این قوم در جنوب غربى فلات ایران و دقیقا در مناطق بختیارى نشین امروزى زندگى مى‌کردند. این قوم، نه تنها خویشاوند و خاستگاه قومى کورش نبود، بلکه جزو اقوامى بود که بعدها کورش آنان را مطیع خود ساخت.[3]
نکته دیگر اینکه کورش کبیر از قوم پارس بود. اگر به پوشش مردم پارسى باستان دقت کنیم، درخواهیم یافت که با پوشش مردم بختیارى بسیار متفاوت است. گذشته از این، زبانى که کورش به آن سخن میگفت، بسیار متفاوت از زبان مردم بختیارى است. براى مثال داریوش هخامنشى که هم‌زبان و هم‌گویش کورش بود، در کتیبه بیستون میگوید:
atiy Darayavauš xšayathiya VIII mana taumaya tyaiy paruvam xšayathiya aha adam navama IX duvitaparanam vavam xšayathi ya amahy thatiy Darayavauš xšayathiya vašna Auramazd.
این عبارات به این صورت تلفظ مى‌شود:
«آتى دارَیَوَئوش خشایَثىَ [هزوارش] مَنا تَئومایا تیَیى پَرووَم خشایَثیا آهـَ آدَم نَوَمَ [هزوارش] دوویتاپَرَنَم وَوَم خشایَثى. وَشنَ اَئورَ مَزد.»
اگر این عبارات را به یک پیرمرد یا پیرزن بختیارى که تسلط کامل بر ادبیات و گویش بختیارى دارد نشان دهیم، آیا متوجه حتى یک کلمه از آن مى‌شود؟‼️‼️
آیا مى‌توان ادعا کرد که کورش کبیر (و عموزادگان او از جمله داریوش و...) بختیارى بودند؟‼️‼️
پس چرا به زبان و پوششى غیر بختیارى سلوک مى‌کردند؟‼️‼️
حقیقت این است که مردم بختیارى عموماً ترکیبى از دو قوم باستانى عیلامى و گوتى هستند. در اکثر مناطق بختیارى نشین ایران آثار مربوط به عیلامیان مشاهده مى‌شود.
از دیگر سوى، یافته‌هاى علمى گویاى این است که مردم زاگرس نشین به طور کلى شباهت بسیارى به قوم باستانى گوتى دارند.[4]
قابل توجه اینکه عیلامیان از اقوام آریایى نبودند.
گوتى‌ها نیز از لحاظ نژاد و زبان و ... بسیار نزدیک به عیلامیان بودند.
جالبتر اینکه گوتى‌ها اصالتاً از اقوام #غیرآریایى و باستانی فلات ایران بودند.[5]
📚پى‌نوشت:
[1]. بنگرید به ترجمه فارسى استوانه کورش ، دکتر شاهرخ رزمجو، بخش خاورمیانه موزه بریتانیا، متن استوانه، بند 21 ؛ همچنین ترجمه فارسى منشور کورش ، به ترجمه پروفسور عبدالحمید ارفعى، بند 21 ؛ و نیز بنگرید به:
Translation of the text on the Cyrus Cylinder, Translation by Irving Finkel, Assistant Keeper, Department of the Middle East, Num 21
[2]. بنگرید به:
Shahbazi. A. Sh (1986), Ariyāramna Old Persian proper name, Encyclopædia Iranica, Vol. II, Fasc. 4, pp. 410-411, In Iranica online: Last Updated: August 12, 2011.
به نقل از: D. Stronach, “Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration of Fars,” Iraq 34, 1974, pp. 239-48 esp. p. 248; J. M. Cook, The Persian Empire, New York, 1983, p. 8
[3]. گزنفون، کوروشنامه، ترجمه: رضا مشایخى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، 1386، ص 4.
[4]. دکتر رقیه بهزادی، آریاها و ناآریاها در چشم انداز کهن تاریخ ایران، تهران، انتشارات طهوری، 1382. ص 27.
[5]. رقیه بهزادی، همان.
دکتر عباس قدیانى، فرهنگ جامع تاریخ ایران، تهران، انتشارات آرون، 1387، ج 2 ص 722-723
